In gesprek met Jolein Laarman

Wie is Jolein Laarman?

"Ik ben geboren in Amsterdam en heb naast een korte tussenpose, waarin ik ergens in Noord Holland aan zee woonde, altijd in Amsterdam gewoond. Ik schrijf al een jaar of twintig scenario’s voor film en televisie, geef scriptlabs, ik coach schrijvers/regisseurs, werk af en toe voor de filmacademie en ben een van de coaches/scriptdokters van Dr. Script, een denktank waar je terecht kunt met alle vragen betreffende je script."

Waar kennen we je van?

"Ik heb lange tijd mijn werk als schrijver gecombineerd met werken als production-designer, maar sinds een paar jaar doe ik dat niet meer omdat het te druk werd en ik liever wilde schrijven. Ik heb aan een lange lijst van producties meegewerkt, van speelfilms (zoals Tussenstand, Broos, Het Zusje van Katia, Brozer, Verdwijnen, Kauwboy) tot televisiefilms en series (waaronder Ik ben Willem, Van God Los, Symbiose, Geloven, Bloedhond, Yulia en Juliette)."

Hoe heb je ontdekt dat schrijven je werkelijke passie is?

"Als production-designer vond ik het geweldig om me in de personages van een script te verdiepen, het beeld van de film mee te bepalen en sets in te richten. Ik wilde echter meer, maar wat wist ik niet precies. Toen ik samen met Mijke de Jong (regisseur en goede vriendin) het toneelstuk Broos zag, leek het ons geweldig om daar een film van te maken. Ik ben in het diepe gesprongen en ben gaan schrijven. Er ging een wereld voor me open. Het bleek dat ik schrijven fantastisch vond, heerlijk om over alles na te denken, een totaalbeeld neer te zetten in plaats van één onderdeel van de productie. Natuurlijk heb ik gaandeweg veel bijgeleerd door allerlei boeken te lezen, workshops te volgen en dergelijke, maar de passie die ik toen ontdekte is altijd hetzelfde gebleven."

Hoe helpt je ervaring als production-designer je in je schrijfwerk?

"Ik heb veel op filmsets gestaan als production-designer en dat helpt mij zeker in het schrijfproces. Ik schrijf beeldend en zintuigelijk. Ik ben als het ware op de set en beschrijf wat ik voor me zie. Waar zijn we? Wat zien we? Wat zegt dat over de personages? Hoe zien de personages er uit? Wat hebben ze aan? Hoe zorg ik met enkele gebruiksvoorwerpen/aankleding/kleding etc. de personages en hun karakter in beeld worden geduid? Allemaal dingen waar ik als schrijver, maar ook een production-designer over moet nadenken."

Wat is jouw motivatie geweest om in de filmwereld te gaan werken?

"Ik heb altijd al enorm van films gehouden. Ik hou van het feit dat films je iets kunnen laten zien en/of voelen wat tot dan toe misschien wel onbekend voor je was. Een film kan je naar werelden voeren die je niet kent. Of juist het tegenovergestelde: je herkent je in de personages, je voelt hetzelfde of hebt hetzelfde meegemaakt. Films kunnen betoverend zijn, je kan alles om je heen vergeten. Maar ze kunnen je ook ongenadig op de kale en rauwe feiten van het leven drukken. Ik vond en vind het een ongelooflijk fascinerend medium. Ik wilde vroeger graag psychologie studeren, maar toen ik bevriend raakte met mensen die op de filmacademie zaten veranderde dit en rolde ik (tot mijn geluk) de filmwereld in."

Hoe bepaal je welke verhalen je wilt vertellen als maker?

"Niet elk verhaal leent zich tot een vertaling naar film. Waarom het ene verhaal wel en het ander niet, is denk ik ook een heel persoonlijke keuze. Vind ik het verhaal belangrijk/relevant/interessant genoeg om te vertellen? Soms krijg ik beelden in mijn hoofd bij een verhaal. En soms zijn het juist enkele beelden die tot een verhaal leiden. Soms blijkt gaandeweg het schrijven pas welk verhaal ik precies wil vertellen. Sommige verhalen komen gewoon op je pad. Sommige verhalen liggen diep verscholen in je binnenste. Het is altijd anders."

Waar haal je inspiratie uit?

"Ik kan geïnspireerd raken door boeken, krantenartikelen, Youtube-video's, andere films, de natuur, de mensen om me heen, mijn eigen leven, het leven van mijn vrienden ... Everything works. Ik gebruik alles. Soms hoor ik mensen iets zeggen in de trein of naast me op een terras en kan ik denken: 'O, mooie zin, mooi geformuleerd, onthouden…'"

Hoe bereid je je voor op de schrijfproces van een filmproject?

"Elk schrijfproces is weer anders omdat elk project weer anders is. Dat is ook zo leuk aan dit vak. Sommige projecten vragen om veel research, veel boeken lezen, andere films zien, etcetera. Bij andere projecten heb ik lange gesprekken met de regisseur of haal ik alles uit wat ik zelf weet of heb meegemaakt. Soms moet je echt naar de plek/locaties waar het verhaal zich afspeelt."

"De stappen om naar het uiteindelijke scenario te komen bestaan uit een goede synopsis schrijven. Je moet het verhaal in het kort duiden en daarmee dwing je jezelf goed na te denken over wat je wil vertellen en hoe je de boog van het verhaal wil laten lopen. Er is geen ruimte voor detail of voorbeelden dus je moet gewoon heel kaal het verhaal vertellen. Door dit te doen kun je goed zien of het verhaal in de kern belangrijk of interessant/veelbelovend genoeg is."

"Hierna schrijf ik een treatment, de backstory’s van de personages en hun karakterdossiers, hun ‘needs and wants’ etc. In de treatment-fase schrijf ik zoveel mogelijk, probeer van alles uit en gooi weer veel weg. Vervolgens schrijf ik op basis van het treatment het scenario. En dan volgt de fase van herschrijven, herschrijven en nog eens herschrijven. En het geloof behouden dat het goed gaat komen."

Is er verschil tussen schrijven in opdracht en het schrijven van eigen scripts?

"In opdracht schrijven en eigen scripts is bijna hetzelfde voor mij. Soms schrijf ik een scenario en is het helemaal mijn eigen idee dat ik uitwerk en soms is het naar een idee van een regisseur. Het komt tot op een zekere hoogte op hetzelfde neer. Ik maak zijn/haar idee tot een verhaal met mijn eigen invulling en personages. Als een regisseur precies weet wat hij wil en het verhaal al helemaal in zijn hoofd heeft zitten ga ik niet in op het voorstel om het scenario te schrijven, dat geeft mij te weinig ruimte om er op los te fantaseren en te schrijven. "

Vanaf wanneer werk je samen met de regisseur? En zijn er nog andere cast-crew members die je op een gegeven moment in je schrijfproces betrekt?

"Ik werk het liefst van het begin af aan met een regisseur. Het is fijn om te sparren met iemand die dicht bij de te schrijven film staat. Het is ook goed als een regisseur de stappen kent die er genomen zijn tijdens het schrijven. Hij/zij weet dan later op de set waarom er bepaalde keuzes zijn gemaakt. Als het scenario eenmaal geschreven is, dan is het fijn om acteurs bepaalde scene’s te laten spelen. Je kunt dan zien of de scene’s werken en deze eventueel aanpassen. Ik vind het ook fijn om te weten hoe iets gefilmd gaat worden. Dus wat voor ideeën zijn er over het camerawerk, vaak weet de regisseur dat globaal al maar een gesprek met de cameraman/vrouw kan extra verhelderend zijn. Ditzelfde geldt ook voor production design. Soms verander ik naar aanleiding van deze gesprekken de al geschreven scene’s en/of ik kom op nieuwe of andere ideeën."

Wat is het belangrijkste voor een scenarist bij de ontwikkeling van een project? Welke randvoorwaarden moeten aanwezig zijn?

"Het is belangrijk dat er niet teveel mensen mee denken of -praten tijdens de eerste stappen en het prille begin van een verhaal. Een schrijver moet tijd hebben om zelf te ontdekken (wel of niet samen met de regisseur) waar het verhaal heen gaat. Als er teveel mensen meedenken/praten dan kan dat de authenticiteit van het verhaal in de weg staan. Als het verhaal al wat steviger in de steigers staat, is het fijn om feedback te krijgen. Ook moet er bij de ontwikkeling van het script niet meteen teveel tijdsdruk zijn. Als de tijdsdruk te hoog is experimenteer je niet, verken je niet welke kant het verhaal allemaal op kan. Door tijdsdruk schrijf je het eerste wat er in je op komt en vaak is dat ook het meest voor de handliggende. Je hebt tijd nodig (en herschrijftijd!) om iets anders te verzinnen dat hetzelfde vertelt maar dan op een verrassende manier. "

Wat kan een Script Lab toevoegen aan de kwaliteit en doorontwikkeling van filmverhalen?

"Een scriptlab is een snelkookpan waar je in een korte tijd heel intensief aan je script werkt. Je verhaal wordt tegen het licht gehouden, je wordt bevraagd, je wordt aangemoedigd om verder te zoeken, je moet uitleggen wat je bedoelt. Dit kan een ongenadig proces zijn maar wel eentje waar je enorm veel van kan leren. Een scriptlab biedt je een veilige omgeving om met de verschillende soorten feedback om te leren gaan, deze feedback te verwerken in je script en dit weer terug te koppelen. In een scriptlab zitten andere schrijvers die elk met hun eigen verhaal bezig zijn. Het kan verhelderend zijn om over je eigen verhaal te vertellen, om het verhaal van de andere schrijvers te horen en om de moeilijkheden die iedereen tegenkomt te delen. Je bent niet alleen!"